عامل دیگر که در بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی تصادفات و معضلات ترافیکی نقش دارند می‌توان به توانایی افراد در درک خطر اشاره کرد. توانایی درک خطر یک مهارت شناختی است و به طور کلی تحول آن وابسته به تحول شناخت است. اهمیت و ظرفیت شناختی و توانایی بازداری توجه از انحراف به عامل های نامربوط و حواس پرت کننده برای رشد مهارت درک خطر افراد در مطالعات طبیبی و ففر^[۵] (۲۰۰۳ ،۲۰۰۷) مورد تأیید قرار گرفت. درک خطرات اشاره به توانایی راننده به درک و بازشناسی خطر در حال ظهور در خیابان دارد که راننده را مجبور می‌کند سرعت یا جهت حرکتش را تغییر دهد. توانایی درک خطر مستلزم توانایی، وارسی و درک موقعیت بالقوه خطرناک در لحظه و توانایی پیش‌بینی ترافیکی است؛ اینکه چگونه موقعیت ترافیکی تغییر می‌یابد (مسون، ۲۰۰۳). در ابتدای یادگیری رانندگی در افراد مبتدی نسبت به باتجربه‌ها از لحاظ توانایی در درک خطر ضعیف هستند، درک خطر را می توان آموزش داد و به طور معکوسی با میزان تصادف در ارتباط است.

با توجه به نتایج تحقیقات که تجربه، توانایی درک خطر و نگرش نسبت به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی بر بروز رفتارهای پرخطر ترافیکی اثر می‌گذارد دو سوال در پژوهش حاضر مطرح شد؟ سوال اول: آیا رفتارهای پرخطر ترافیکی، درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و باتجربه متفاوت است؟ سوال دوم پژوهش: آیا آموزش موجب افزایش درک خطر، بهبود نگرش به رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی و کاهش میزان رفتار پرخطر ترافیکی در رانندگان مبتدی می شود؟

ضرورت و اهمیت پژوهش

تصادفات ترافیکی یکی از معضلاتی است که اکثر کشورهای دنیا بدان گرفتارند و هر ساله میزان زیادی از مرگ و میرها به علت این تصادفات ایجاد می شود و گاه اثرات جبران ناپذیری را به بار می آورد. این در حالی است که بسیاری از این معضلات با آموزش و ایجاد نگرش صحیح در افراد نسبت به پدیده ی رانندگی را می توان کاهش داد. یکی از گروه‌هایی که وظیفه خطیر این آموزش و سبب شناسی آن را بر عهده دارند روانشناسان هستند.

اضطراب مسافرت، افسردگی، اضطراب کلی، اختلالات خواب، ترس مرتبط با تصادف، عصبانیت و رفتارهای پرخاشگرانه هیجانی از پیامدهای گزارش شده در افراد بعد از تصادفات ترافیکی می‌باشد (الیس و همکاران^[۶]، ۱۹۹۸). ‌آسیب‌های ترافیکی نه تنها بر فرد آسیب دیده بلکه بر خانواده او نیز اثرات فیزیکی و روانشناختی به همراه دارد (اورشن و همکاران، ۲۰۰۹). در پژوهش بریانت و همکاران^[۷](۲۰۰۴) مشاهده شد که نشانه های اختلال استرس پس از سانحه در ۸۴ درصد مادران و افزایش سطح برانگیختگی به همراه تجربه دوباره سانحه در ۸۱ درصد از موارد وجود داشت. سه چهارم مادران احساس ترس شدیدی را تجربه می‌کردند و نیمی از آن ها می­ترسند که کودکانشان ممکن است شدیداًً آسیب دیده باشند و یا کشته شده باشند.

‌بنابرین‏ بررسی این که چه عوامل انسانی بر بروز رفتارهای پرخطر رانندگی و احتمالاً تصادف تاثیر گذارند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، در ایران خلاء تحقیقاتی در زمینه مقایسه ادراک خطر، رفتار پرخطر رانندگی و نگرش در افراد مبتدی و باتجربه و ارائه آموزش­­های مبتنی بر رویکردهای روانشناختی به رانندگان مبتدی وجود دارد.

اهداف پژوهش

هدف کلی:

ارزیابی رفتارهای پرخطر ترافیکی، توانایی درک خطرات ترافیکی و نگرش در دو گروه رانندگان مبتدی و با تجربه و بررسی اثربخشی آموزشی بر درک خطر، نگرش و رفتارهای پر خطر ترافیکی رانندگان مبتدی.

فرضیه های پژوهش

میزان رفتارهای پرخطر رانندگی در رانندگان مبتدی و باتجربه به طور معناداری متفاوت است.

میزان درک خطرات رانندگی در رانندگان مبتدی به طور معناداری کمتر از رانندگان باتجربه است.

میزان نگرش مثبت به رعایت قوانین رانندگی در رانندگان مبتدی نسبت به باتجربه به طور معناداری کمتر است.

میزان رفتار پرخطر ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری کمتر است.

میزان درک خطرات ترافیکی در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری بیشتر است.

میزان نگرش مثبت در گروه آزمایش پس از ارائه آموزش نسبت به گروه کنترل به طور معناداری بیشتر است.

تعاریف نظری و عملی متغیرها

تعاریف نظری

درک خطر: درک خطر قضاوت ذهنی است که فرد ‌در مورد ویژگی‌ها و شدت یک خطر انجام می‌دهد (هورسویل^[۸] و مک­کنا^[۹]، ۱۹۹۹).

نگرش: یک گرایش روانشناسی می‌باشد که به وسیله ارزیابی یک رفتار ویژه با درجه‌ای از طرفداری کردن یا طرفداری نکردن مشخص می‌شود. شامل مؤلفه‌ های زیر می شود (آیزن، ۱۹۹۱، ۱۹۸۸).

عقاید رفتاری: نتایج درک شده از یک رفتار می‌باشد.

ارزیابی نتایج: ارزیابی نتایج درک شده از یک رفتار می‌باشد.

هنجارهای انتزاعی: فشار اجتماعی درک شده برای انجام دادن یا ندادن یک رفتار مشخص می‌باشد.

عقاید هنجاری: درک ترجیهات اشخاصی می‌باشد که برای فرد مهم هستند مبنی بر اینکه آیا شخص باید رفتار مورد نظر را انجام دهد.

انگیزه برای تطابق: اندازه ای که یک فرد احساس می‌کند تمایل دارد تا رفتارش را با انواع مختلف فشار اجتماعی تطبیق کند.

کنترل رفتاری درک شده: درک درباره اینکه چقدر انجام دادن یک رفتار آسان یا مشکل می‌باشد.

عقاید کنترلی: عقیده درباره اینکه احتمال دارد که شخص منابع و فرصتهایی در اختیار داشته باشد

که به نظر می‌رسد برای انجام دادن آن رفتار لازم می‌باشد.

قصد: انگیزه شخص در حسی از برنامه آگاهانه اش می‌باشد که کوشش می‌کند تا یک رفتار را انجام دهد.

۲-۲-۱ نظریه هوش چندگانه گاردنر

یکی از این دیدگاه ها، نظریه هوش چندگانه است که توسط هاوارد گاردنر، روا نشناس دانشگاه هاوارد، ارائه گشته است. بر طبق این نظریه، دیدگاه های روان سنجی سنتی نسبت به هوش، بسیار محدود و ضعیف است. گاردنر نظریه اش را نخستین با در کتاب قاب های ذهنی: نظریه هوش چند گانه در سال۱۹۸۳ ارائه کرد. به عقیده او همه انسان ها دارای انواع مختلفی از هوش هستند. او در کتاب خود، هشت نوع مختلف هوش را معرفی نموده و احتمال داده است که نوع مهمی نیز به عنوان هوش هستی گرا وجود داشته باشد (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۳).

۲-۲-۲ هوش تصویری – فضایی

کسانی که هوش تصویری – فضایی بالایی دارند در تجسّم چیزها قوی هستند. این افراد معمولاً جهت یابی خوبی دارند و با نقشه ها، نمودارها، عکس ها و تصاویر ویدیویی مشکلی ندارند. لذت بردن از خواندن و نوشتن، مهارت در درست کردن پازل و تشخیص راحت الگوها از ویژگی های این نوع هوش می‌باشد (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۳).

۲-۲-۳ هوش کلامی- زبانی

کسانی که هوش کلامی – زبانی بالایی دارند به خوبی می‌توانند از کلمات، به هنگام نوشتن و حرف زدن، استفاده کنند. این افراد غالباً در نوشتن داستان، به خاطر سپردن اطلاعات و خواندن مهارت دارند. توانایی در توضیح دادن مسائل، استفاده از شوخ طبعی به هنگام بیان داستان ها و مهارت در مباحثه یا صحبت های متقاعد کننده از ویژگی های این نوع هوش می‌باشد (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۴).

۲-۲-۴ هوش منطقی – ریاضی

کسانی که هوش منطقی – ریاضی بالایی دارند در استدلال، شناسایی الگوها و تحلیل منطقی مسائل قوی هستند این افراد به تفکر درباره مفهوم اعداد، روابط والگوها علاقه مندند. برخی از ویژگی های این هوش عبارتند از: مهارت زیاد در حل مسئله، علاقه مندی به انجام آزمایش های علمی (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۴).

۲-۲-۵ هوش اندامی – جنبشی

کسانی که هوش اندامی – جنبشی بالایی دارند در حرکت های بدنی، انجام عملیات و کنترل فیزیکی قوی هستند این افراد در هماهنگ سازی چشم و دست مهارت دارند و افراد چالاک وتردستی هستند. مهارت در ورزش و رقص، لذت بردن از ساختن چیزها با دست و هماهنگی فیزیکی عالی برخی از ویژگی های این هوش است (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۵).

۲-۲-۶ هوش موسیقیایی

کسانی که هوش موسیقیایی بالایی دارند در فکر کردن به الگوها، ریتم ها و صداها قوی هستند. این افراد از موسیقی لذت می‌برند و معمولاً در نواختن سازهای موسیقی و آهنگ سازی مهارت دارند. لذت بردن از آوارخوانی و نواختن سازهای موسیقی و توانایی به خاطرسپردن آهنگ ها و ملودی ها از ویژگی های این نوع هوش می‌باشد (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۵).

۲-۲-۷ هوش میان فردی

کسانی که هوش میان فردی بالایی دارند در تعامل با دیگران و درک آ نها قوی هستند. این افراد در سنجش هیجانات، انگیزه ها، تمایلات و منظور کسانی که دور و برشان هستند مهارت دارند. از ویژگی های این هوش عبارتند از: مهارت در برقراری ارتباط کلامی، مهارت در ارتباط غیرکلامی و ایجاد روابط مثبت با دیگران (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۵).

۲-۲-۸ هوش درون فردی

کسانی که هوش درون فردی بالایی دارند، آگاهی خوبی از وضعیت هیجانی، احساسات و انگیزه های خود دارند. این افراد از خودآزمایی، تخیل روزانه، کند و کاو کردن روابط خود با دیگران و برآورد توانایی‌های فردی خود لذت می‌برند. از ویژگی های این هوش می توان از مهارت در تحلیل نقاط قوت و ضعف خود و خودآگاهی زیاد نام برد (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۶).

۲-۲-۹ هوش طبیعت گرا

هوش طبیعت گرا آخرین نوع هوشی است که گاردنر درنظریه خود به هفت نوع قبلی افزوده و با مقاومت و مخالفت بیشتری نسبت به بقیه روبرو گردیده است. به گفته گاردنر، کسانی که دارای هوش طبیعت گرای بالایی هستند. سازگاری بیشتری با طبیعت دارند و معمولاً به پرورش، کشف محیط و یادگیری درباره موجودات علاقه مندند. این افراد به سرعت از جزئی ترین تغییرات در محیط شان آگاه می‌شوند. علاقه مند به موضوعاتی از قبیل گیاه شناسی، زیست شناسی و جانورشناسی، مهارت در رده بندی و فهرست بندی اطلاعات و بی علاقگی به یادگیری موضوعات بی ارتباط با طبیعت از ویژگی های این هوش می‌باشند (گلمن ۱۳۸۹، ۱۷۶).

۲-۳- انواع هوش از دیدگاه مدیریت

۲-۳-۱ هوش فرهنگی

هوش فرهنگی نوعی بدیع از هوش است که ارتباط بسیار زیادی با محیط های کاری متنوع فرهنگی دارد. پیترسون هوش فرهنگی را استعداد به کارگیری مهارت ها و توانایی ها در محیط های مختلف تعریف می‌کند. آمارها نشان می‌دهد که بسیاری از ورشکستگی های تجاری هنگامی رخ می‌دهد که افراد از فرهنگ های مختلف درک درستی ندارند. در فرهنگ های مختلف و حتی در خرده فرهنگ ها در درون یک فرهنگ ملی طیف وسیعی از احساسات و عواطف وجود دارد. به نحوی که تفاوت در زبان، قومیت، سیاست ها و بسیاری خصوصیات دیگر می‌تواند به عنوان منابع تعارض بالقوه ظهور کند و در صورت نبودن درک صحیح، توسعه روابط کاری مناسب را با مشکل مواجه سازد. در اقتصاد جهانی رو به رشد امروزی، روش های امکان پذیر برای مدیریت اثربخش افراد بسیار زیاد می‌باشد که استفاده از هر کدام از این روش ها بستگی به فرهنگ افراد مورد مطالعه دار د. در واقع درک رفتار افراد نیاز به تشخیص دقیق محیط فرهنگی کار دارد. پروفسور سون انگ از جمله صاحب نظرانی است که حول متغیرهایی چون متغیر شناختی – فراشناختی، انگیزشی و رفتاری در ۴ بعد استراتژی، دانش، انگیزش و رفتار هوش فرهنگی را برای تبیین هوش فرهنگی پیشنهاد کرد. استراتژی هوش فرهنگی بدین معنا است که فرد چگونه تجربیات میان فرهنگی را درک می‌کند. این استراتژی بیانگر فرایندهایی است که افراد برای کسب و درک دانش فرهنگی به کار می‌برند. این امر زمانی اتفاق می افتد که افراد ‌در مورد فرایندهای فکری خود و دیگران قضاوت می‌کنند. دانش هوش فرهنگی بیانگر درک فرد از تشابهات و تفاوت‌های فرهنگی است و جنبه دانشی هوش فرهنگی مانند شناخت سیستم های اقتصادی و قانونی، هنجارهای تعامل اجتماعی، عقاید مذهبی، ارزش های زیبایی شناختی و زبان دیگر می‌باشد. انگیزش هوش فرهنگی میزان علاقه فرد را برای آزمودن فرهنگ های دیگر و تعامل با افرادی از فرهنگ های مختلف نشان می‌دهد. این انگیزه شامل ارزش درونی افراد برای تعاملات چند فرهنگی و اعتماد به نفسی است که به فرد این امکان را می‌دهد تا در موقعیت های فرهنگی مختلف به صورتی اثربخش عمل کند. رفتار هوش فرهنگی، قابلیت فرد برای سازگاری با آن دسته از رفتارهای کلامی و غیرکلامی را در بر می‌گیرد که برای برخورد با فرهنگ‌های مختلف مناسب هستند (رحیم نیا و دیگران ۱۳۸۸، ۶۹).

۲-۳-۲ هوش سازمانی

در رابطه با هوش سازمانی؛ هووارد گاردنر محقق و روانشناس دانشگاه هاروارد ادعا می‌کند؛ همان گونه که انسان ها از هوش چندگانه ای برخوردارند، سازمان‌ها نیز هوش های متعددی دارند. هوش سازمانی توجه سازمان را به سمت موضوعات مرتبط با اثربخشی سوق داده و سازمان‌ها را در به کارگیری نیروهای بالقوه خود یاری می‌دهد. چوی (۱۹۵۵) هوش سازمانی را یک فرایند یادگیری که شامل توسعه رفتار انطباقی با بهره گرفتن از درک و حافظه سازمانی است، تعریف می‌کند. آلبرخت^[۲۳] (۲۰۰۳) هوش سازمانی را قابلیت سازمان برای تحرک بخشیدن به تمامی توانایی‌های ذهنی خود و متمرکز کردن این توانایی ها در جهت تحقق رسالت سازمان بیان می‌کند.

آلبرخت هوش سازمانی را دارای هفت مؤلفه‌ می‌داند که هر کدام از آن ها عبارتند از:

نه تنها ائمه اطهار علیهم السّلام بلکه افرادی متّقی نظیر سلمان فارسی و لقمان نیز با این صفت یاد گردیده اند. «سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ سَلْسَلٌ یَمْنَحُ الْحِکْمَهَ وَ یُؤْتِی الْبُرْهَان^[۳۰]، … (سلمان) آب گوارایی است که حکمت می بخشد و برهان می‌دهد» (بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۲۹۱، به نقل از مفاتیح نوین، ص ۴۵۸). «یَا مُؤْتِیَ لُقْمَانَ الْحِکْمَه، ای که به لقمان حکمت عطا کردی» (دعای مشلول، ص ۱۲۵) و در دعایی از حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف حکمت و جریان یافتن آن بر زبان برای انسان ها درخواست شده است: « وَ سَدِّدْ أَلْسِنَتَنَا بِالصَّوَابِ وَ الْحِکْمَه، و استوار کن زبان های ما را به درستگویی و حکمت» (ص ۲۰۰) و تقاضای حکمت از پروردگار، به ایشان آموزش داده شده است: « وَ أَنْ تَمْلأ … سَمْعِی نُورَ الْحِکْمَه، و دیگر آن که پر کنی … گوشم را با نور فرزانگی و حکمت» (زیارت صاحب الامر علیه السلام، ص ۵۰۶). پس: «حکمت، علمی است که می توان با آن، هم در حیطه اندیشه و هم در حیطه عمل، به واقع و حق نائل شد. عقلِ نهادی با علم می بالد و از این رو قرار دادن انسان در مسیری که در آن به علمی راست بین (حکمت) دست یابد، به منزله شیوه ای برای تربیت عقلانی اوست» (باقری، ۱۳۸۷، ص ۲۰۸). همان گونه که دوانی (۱۳۷۳) می‌گوید: «حکمت بالغه را می توان از طریق بینش عقلانی و نیز شهود عرفانی به دست آورد» (ص ۱۶). حکمت موجب می شود که انسان بتواند بین کشش های الهی و شیطانی فرق قائل شده به «فرقان» دست یابد و با انتخاب صحیح به سلامت در ساحل سعادت لنگر اندازد (مکارم شیرازی، ۱۳۷۴ب).

آموزه های تربیتی

خداوند حکیم است و علاوه بر آن که به حقایق اشیاء و امور آگاهی کامل دارد، هر فعلی نیز که از او سر می زند همگی راست و درست، متین و استوار است. برای هر عملی که از پروردگار صادر گردیده است، دلیل متقن و محکمی وجود دارد « لا یُسْئَلُ عَمَّا یَفْعَلُ وَ هُمْ یُسْئَلُون » (انبیاء: ۲۳). به همین دلیل است که استفاده از حواس و درک آفریده های الهی و غور در آن ها و یافتن دلایل موجود و مصلحت اعمال پروردگار، می‌تواند انسان را به خداوند نزدیک تر گرداند و همین هدفمند بودن هستی، از دلایل اثبات وجود پروردگار می‌تواند باشد.

خداوند حکیم، جهان آفرینش را هدفمند آفریده است که به سوی مقصد از پیش تعیین شده ای در حال حرکت است و این حکمت در تار و پود همه مخلوقات، ساری و جاری است. دعوت انسان ها به دقّت در اسرار آفرینش، گامی استوار در جهت شناساندن پروردگار و ایجاد ایمان و یقین نسبت به او در افراد بشر است.

هنگامی که ظرافت های حکمت در آفرینش بیان می‌شوند و با دقّت در موجودات، اسرار آفرینش آن ها کشف می شود، هدفمند بودن خلقت و وجود خالقی حکیم به اثبات می‌رسد و هر چه بیشتر در رموز خلقت تفکّر گردد به تقویت ایمان و یقین کمک می شود و در قلبی که ایمان جایگزین شد، حکمت و علم راستین لانه گزیده و در عمران زندگانی، وی را یاری خواهد رسانید.

خداوند، قرآن حکیم را برای راهنمایی عالمیان فرو فرستاد که این کتاب ارجمند، سراسر حکمت و دانش راستین است. قرآن، انسان ها را با حقایق امور آشنا می‌سازد و ایشان را در صحیح انجام دادن اعمال راهنمایی می کند و تدبر در آن روشی برای دریافت حکمت است: «اللَّهُمَّ فَاجْعَلْ‏نَظَرِی فِیهِ عِبَادَهً وَ قِرَاءَتِی فِیهِ فِکْرا وَ فِکْرِی فِیهِ اعْتِبَارا وَ اجْعَلْنِی مِمَّنِ اتَّعَظَ بِبَیَانِ مَوَاعِظِکَ فِیهِ وَ اجْتَنَبَ مَعَاصِیَکَ وَ لا تَطْبَعْ عِنْدَ قِرَاءَتِی عَلَى سَمْعِی وَ لا تَجْعَلْ عَلَى بَصَرِی غِشَاوَهً وَ لا تَجْعَلْ قِرَاءَتِی قِرَاءَهً لا تَدَبُّرَ فِیهَا بَلِ اجْعَلْنِی أَتَدَبَّرُ آیَاتِهِ وَ أَحْکَامَهُ آخِذا بِشَرَائِعِ دِینِکَ وَ لا تَجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ غَفْلَهً وَ لا قِرَاءَتِی هَذَرا إِنَّکَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ، خدایا پس قرار ده نظر مرا درآن عبادت و قرائتم را در آن از روی اندیشه و فکرم را در آن عبرت آور و بگردانم از کسانی که پند گیرد به بیان پندهای تو در آن، و از معصیتهایت دوری کند و مهر مزن هنگام خواندنم بر گوش من و مینداز بر دیده­ام پرده و مگردان خواندنم را خواندنی که تدبر در آن نباشد بلکه چنانم کن که تدبر کنم در آیات و احکامش و در بر گیرم دستورات دین تو را و قرار مده نظر مرا در آن نظر بی خبری و نه قرائتم را بیهوده که براستی تو رؤوف و مهربانی» (اعمال مخصوص شب اول ماه رمضان، ص۷۷۴). سخنان حکیمانه قرآن، مرهم دل های خسته انسان هاست و اگر وجود تشنه آنان به چشمه زلال وحی متّصل شود، و لذّت نوشیدن و سیراب گشتن از جام نوشین پروردگار به آن ها چشانده شود، آن را رها نخواهند نمود و از علوم یقینی آن جان را صفا خواهند داد. از طرفی «امام علی علیه السلام نخستین اقدام خود را در امر تربیت فرزند خویش – امام حسن علیه السلام – آموزش قرآن و معارف و احکام آن بیان می نمایند» (همت بناری، ۱۳۷۸). پس آشنا کردن فطرت حکمت­جوی انسان ها با سرچشمه حکمت ها، از لوازم تربیت اسلامی است و روخوانی، تفسیر و ترجمه قرآن کریم به صورت الزامات دروس در مطالب آموزشی در خواهد آمد.

معلّم باید دانش آموزان را تشویق به تحلیل موضوعات درسی و تعمق در آن ها بنماید. «هر که از سخنان حکیمان پرده بردارد از حقایق (و معارف پنهان) آن ها سودمند گردد» (رسولی محلاتی ، ۱۳۷۸ الف ، ص ۲۸۹).

خداوند حکمت را به بندگانش نیز عطا می فرماید و هر کدام را به شرط فراهم آوردن شرایط لازم از نعمت حکمت به اندازه ظرفیت وجودی وی، برخوردار می کند. مربّی باید در تمام مراحل آموزش و پرورش این نکته را از نظر دور ندارد که: «تمام خلقیات، چه فطری و چه اکتسابی، قابل اصلاح و تغییرند. آموزش انضباط و تنبیه^[۳۱] منظم، چنان که تجربه نیز ثابت ‌کرده‌است، می‌تواند انسانی شریر را به انسانی متقی بدل سازد، از این راه می توان شرّ را سخت کاهش داد، و یا یکسره از میان برد. از آن جا که از پیش هرگز نمی توان گفت که یک شرّ خاص تا چه حد در مقابل اصلاح و تغییر مقاومت می‌کند، شرط عقل و دین هر دو این است که نهایت کوشش خود را برای اصلاح به کار بریم» (دوانی، ۱۳۷۳، ص ۱۷). پس در آموزش حکمت به انسان ها نیز باید این نکته را مد نظر داشت که انسان ها قابلیت آموزش و اصلاح و رسیدن به کمال مطلوب را دارا می‌باشند و یادگیری و یاد دادن حکمت جزء تکالیف انسان قرار خواهد گرفت.

در سخنان اهلبیت علیهم السّلام روش­هایی برای اخذ حکمت معرفی شده است. معلّم باید به وسیله روش‌ها و ایجاد زمینه ها برای انتقال حکمت، آن را آموزش داده و شاگردان را به حکمت و راه های اخذ آن آشنا گرداند.

۲-۱۳ اقلام تعهدی

مدیریت حسابداری سود از طریق انتخاب روش‌ها و برآوردهای حسابداری انجام می‌شود. استفاده از اقلام تعهدی برای مدیریت سود توسط مدیران بسیار رایج است. اقلام تعهدی تفاوت بین سود شرکت و جریان های نقدی عملیاتی آن است. اقلام مذکور، زاییده سیستم حسابداری تعهدی است.

اقلام تعهدی بر خلاف اقلام نقدی با درجه ای از ذهنی بود همراه است که امکان دستکاری آن ها را فراهم می‌کند (بولو، حسنی، فراهانی، ۱۳۹۱، ص۱۲۰).

اقلام تعهدی + جریان وجوه نقد عملیاتی= سود حسابداری

اقلام تعهدی قابل تفکیک به دو جزء اختیاری و غیر اختیاری هستند. در حالی که اقلام تعهدی غیراختیاری بواسطه مقررات، سازمان ها و دیگر عوامل خارجی، محدود می‌شوند، اقلام تعهدی اختیاری قابل اعمال نظر توسط مدیریت هستند (استا، قیطاسی، ۱۳۹۱، ص۹۰). به بیان دیگر، اقلام تعهدی اختیاری به دلیل آزادی عمل مدیران بیشتر در معرض دستکاری سود قرار می گیرند و مدیران می‌توانند در چارچوب استانداردها بر اساس روش ها و ابزارهای حسابداری آن ها را کم و یا زیاد کنند. در صورتی که دستکاری در اقلام تعهدی غیر اختیاری به دلایلی که گفته شد، بسیار دشوار یا غیرممکن می‌باشد. همچنین کل اقلام تعهدی می‌تواند به اجزای مختلفی تجزیه شود.

برخی از اجزای اقلام تعهدی عبارتند از: اقلام تعهدی ناشی از تغییر در حساب های دریافتنی، حساب های پرداختنی، دارایی های ثابت و حجم موجودی های کالا است. تقریبا در توانایی مدل های مربوط به اندازه گیری مدیریت سود از جمله مدل جونز و مدل های تعدیل شده ی آن، برای تفکیک اقلام تعهدی اختیاری و غیر اختیاری اطمینان قطعی و بالایی وجود ندارد. اگر طبقه بندی اقلام به صورت اشتباه صورت گیرد، به طور قطع نتایج پژوهش به صورت صحیحی ارائه نخواهد شد. به همین دلیل در این پژوهش از این نوع طبقه بندی اقلام تعهدی استفاده نشد.

۲-۱۴ بورس اوراق بهادار

منظور از واژه ی بورس، یک بازار اقتصادی است که به عنوان واسطه ی مبادله و معامله فعالیت می کند. بازار بورس اوراق بهادار یکی از مهم ترین اجزای بازار سرمایه می‌باشد.

بورس اوراق بهادار یک بازار متشکل و رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام یا اوراق قرضه دولتی یا مؤسسات معتبر خصوصی، تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می شود. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانونی از صاحبان پس انداز و سرمایه های راکد و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است (جهانخانی و مرادی ۱۳۷۵). لزوم استقرار و اجرای مستمر کنترل‌های داخلی در شرکت ها و مناسب بودن سیستم حسابداری و گزارشگری مالی آن ها که به عنوان بخشی از سازو کارهای نظام حاکمیت شرکتی محسوب می‌شود، در حال حاضر به عنوان الزامی برای پذیرش شرکت‌ها در بورس اوراق بهادار تهران تبدیل شده است. در ایران نیز مانند سایر کشور ها برای حمایت از حقوق سرمایه گذاران و توسعه ی بازار اوراق بهادار، سازمان بورس اوراق بهادار به موجب قانون مصوب مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۸۴ تشکیل شد.

۲-۱۵ پژوهش های خارجی مرتبط با این پژوهش

نورمن صالح و همکاران (٢٠٠۵) تحقیقی راجع به «مدیریت سود و ویژگی های هیئت مدیره در مالزی» انجام دادند. آن ها در این تحقیق اثربخشی بعضی از ویژگی های هیئت مدیره برای نظارت بر عملکرد مدیریت با توجه به تمایل مدیران به مدیریت سود را بررسی کردند.نتایج تحقیق آن ها نشان می‌دهد که اقلام تعهدی اختیاری به عنوان شاخص مدیریت سود با مالکیت مدیران رابطه معکوسی دارد.اما این رابطه با وجود نقش دوگانه مدیرعامل- رئیس هیئت مدیره از نوع مستقیم است همچنین عامل مدیریت چندگانه در کشف اقدامات مدیریت سود برای مخفی کردن زیان مؤثر است. بررسی ها بیانگر این موضوع است که نسبت استقلال اعضای هیئت مدیره با مدیریت سود در شرکت هایی که در آن ها مدیرعامل، رئیس هیئت مدیره نیز هست، رابطه ی با اهمیتی ندارد.

عبدالرحمن^[۳۰] و فیروزانا هنیم^[۳۱] (٢٠٠۶) در تحقیق خود با عنوان « هیئت مدیره، کمیته حسابرسی،فرهنگ و مدیریت سود در مالزی» اثربخشی وظیفه نظارتی هیئت مدیره، کمیته حسابرسی و مالکیت نهادی را بر کاهش مدیریت سود آزمون کردند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که که مدیریت سود رابطه مستقیمی با تعداد اعضای هیئت مدیره دارد و قومیت بر شدت مدیریت سود اثری ندارد.

فرانک یو^[۳۲] (٢٠٠۶) در تحقیق خود با عنوان «حاکمیت شرکتی و مدیریت سود» سازوکارهای حاکمیت شرکتی را به دو گروه طبقه بندی کردند. طبقه اول، ساختارهای داخلی شامل تمرکز مالکیت و ساختار هیئت مدیره می‌باشد. طبقه دوم، ساختارهای بیرونی شامل فشار بر تسلط مالکیت و مالکیت نهادی. نتایج این پژوهش نشان داد که شرکت هایی که دارای حاکمیت درونی قوی تری هستند، سود را بیشتر از زمانی دستکاری می‌کنند که شرکت دارای حاکمیت بیرونی قوی تر است. همچنین مدیریت سود تنها به دلیل تضاد میان مالکیت و کنترل نبوده است، و دلیل آن بیشتر ناشی از تضاد میان درون و بیرون مجموعه می‌باشد.

صالح و اسماعیل (٢٠٠٨) در پژوهشی با عنوان «نقش کیفیت حسابرسی و سازو کارهای حاکمیت شرکتی در مواجهه با پدیده مدیریت سود در شرکت های تازه خصوصی شده» برای اندازه گیری مدیریت سود از مدل تعدیل شده ی جونز استفاده کردند.نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود در شرکت های مورد بررسی هیچ رابطه ای وجود ندارد. همچنین رابطه ی معکوسی بین استقلال کمیته حسابرسی و تعداد اعضای غیر موظف هیئت مدیره با مدیریت سود مشاهده گردید.

۲-۱۶ پژوهش های داخلی مرتبط با این پژوهش:

پورحیدری و همتی (١٣٨٣) در تحقیقی اثر قراردادهای بدهی. هزینه های سیاسی. طرح های پاداش و مالکیت را بر مدیریت سود بررسی کردند. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که به طور میانگین بین نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و دستکاری سود ارتباط مثبت و معناداری وجود ندارند. بررسی ها نشان می‌دهد که با افزایش اندازه شرکت، مدیریت انگیزه بیش تری جهت افزایش سود در جهت ارائه تصویری بهتر از عملکرد خود به سهام‌داران و مسئولین دارند. همچنین نتایج نشان داد که شرکت هایی که از تعداد بیشتری کارمند برخوردار می‌باشند فشارهای سیاسی وارده بر آن ها نیز بیش تر است. در نتیجه مدیریت این گونه واحدها جهت کاهش فشار وارده اقدام به کاهش سود می نمایند. نتیجه آزمون فرضیه های متغیر پاداش و مالکیت حاکی از عدم ارتباط معناداری بین متغیرهای ذکر شده و دستکاری سود بوده است.

یزدانیان (١٣٨۶) در پایان نامه ی خود با عنوان «تأثیر حاکمیت شرکتی بر کاهش مدیریت سود» از اقلام تعهدی اختیاری با بهره گرفتن از مدل تعدیل شده جونز به عنوان شاخصی برای تعیین مدیریت سود استفاده کرده‌اند. نتایج تحقیق آن ها نشان می‌دهد زمانی که درصد مالکیت سرمایه گذاران نهادی در شرکت ها بیش از ۴۵% باشد مدیریت سود کاهش می‌یابد. همچنین بین وجود مدیران غیرموظف در ترکیب هیئت مدیره ، عدم وجود مدیر عامل شرکت به عنوان ریس یا نایب رییس هیئت مدیره، وجود حسابرسان داخلی در شرکت ها در ایران و مدیریت سود رابطه معناداری وجود ندارد.

۳-۸- روش جمع‌ آوری اطلاعات

بخش اول مطالعه کیفی است که در این بخش به مطالعه و بررسی پیشینه نظری و پژوهشی مرتبط با صمیمیت در خانواده و شادکامی پرداخته می شود. جهت طراحی چند رسانه ای آموزشی از ادبیات تحقیق مرتبط با صمیمیت در خانواده در کتب، مجلات علمی، پایان‌نامه ها و پایگاه های علمی استفاده خواهد شد.در بخش دوم مطالعه -که کمی است- برای جمع‌ آوری اطلاعات از روش می‌دانی استفاده خواهد شد. در روش می‌دانی جمع‌ آوری اطلاعات ممکن است از طریق مشاهده، مصاحبه و یا پرسشنامه صورت گیرد که ابزار این پژوهش پرسش نامه می‌باشد. در این بخش از روش نیمه تجربی آزمایشی با پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل استفاده می شود. بدین صورت که ابتدا دو گروه گواه و آزمایش در معرض یک پیش آزمون قرار می گیرند. ‌به این معنا که پرسش نامه ۲۹ گویه ای شادکامی آکسفورد برای هر دو گروه اجرا می‌گردد. پس از ارائه ی آموزش صمیمیت در خانواده از طریق چند رسانه ای آموزشی طراحی شده برای گروه آزمایش؛ در پایان پس آزمون نیز برای هر دو گروه اجرا می شود و هر دو گروه با هم مقایسه می‌شوند. به عبارت دیگر در بخش نخست روش کتابخانه ای به صورت بررسی مقالات علمی ایران و جهان، بررسی کتب علمی، مشاهده سایت های اینترنتی و منابع الکترونیکی و استفاده از تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه ها مبنا قرار خواهد گرفت. سپس برای جمع‌ آوری داده ها از روش می‌دانی استفاده خواهد شد. روش می‌دانی به روشی گفته می شود که محقق برای گردآوری مطالب و اطلاعات ناچار است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط و نیز برقراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل یا افراد اعم از انسان، مؤسسات، سکونتگاه ها و … اطلاعات مورد نظر خود را گردآوری کند. در واقع محقق باید ابزار سنجش یا ظروف اطلاعاتی خود را به میدان ببرد و داخل در میدان شود، و با مشاهده، مصاحبه، پرسشگری وتصویربرداری آن ها را تکمیل نماید و سپس به محل کار خود برای استخراج، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل برگردد.در روش می‌دانی جمع‌ آوری اطلاعات ممکن است طریق مشاهده، مصاحبه و یا پرسشنامه صورت گیرد که ابزار این پژوهش پرسش نامه می‌باشد.

۳-۹-شیوه تجزیه وتحلیل داده ها

در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو فرایند آمار توصیفی و استنباطی استفاده می شود. در بخش آمار توصیفی داده ها از طریق توصیف میانگین واریانس و انحراف استاندارد گزارش داده خواهد شد. در بخش آمار استنباطی در جهت بررسی فرضیه های مطرح شده به شرط محقق شدن پیش فرض های آزمون تحلیل کواریانس از این آزمون آماری استفاده خواهد شدتجزیه و تحلیل اطلاعات با بهره گرفتن از.نرم افزار۲۱ SPSS انجام خواهد شد.

فصل چهارم

یافته های پژوهش

مقدمه

پس از جمع‌ آوری داده ها بایستی این داده ها به اطلاعات قابل فهم تبدیل شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و فرضیات تحقیق نیز آزمون شده و تأیید و یا رد شوند؛ موضوعی است که در این فصل به تفصیل به آن‏ها پرداخته شده است.

در این فصل ابتدا با بهره گرفتن از جدول ها به تجزیه و تحلیل ویژگی های جمعیت شناختی داده ها پرداخته، سپس با بهره گرفتن از آمار استنباطی، فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار می گیرند.

داده های توصیفی

جداول زیر میانگین و انحراف استاندارد نمرات متغیر های پژوهش را در دو گروه گواه و آزمایش نشان می‌دهد.

جدول ۴-۱ میانگین و انحراف استاندارد نمرات متغیر های پژوهش در دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه کنترل و آزمایش

متغیر مرحله گروه گواه آزمایش میانگین انحراف استاندارد مینیمم ماکزیمم میانگین انحراف استاندارد مینیمم ماکزیمم نشاط و شادکامی پیش آزمون ۷۹٫۲۷ ۱۸٫۲۳ ۵۷ ۱۱۲ ۸۹٫۲۰ ۲۰٫۷۲ ۵۲ ۱۲۹ پس آزمون ۷۲٫۵۳ ۱۲٫۰۲ ۵۱ ۹۱ ۱۱۳٫۸۰ ۲۱٫۶۶ ۷۰ ۱۳۲ پس آزمون پیش آزمون پس آزمون پیش آزمون پس آزمون پیش آزمون پس آزمون پیش آزمون پس آزمون پیش آزمون پس آزمون پس آزمون ۱۲٫۸۷ ۲٫۲۹ ۹ ۱۶ ۱۹٫۳۳ ۳٫۷۹ ۱۲ ۲۴ خودکارآمدی پیش آزمون ۱۱٫۵۳ ۲٫۴۷ ۹ ۱۶ ۱۲٫۹۳ ۳٫۹۴ ۶ ۱۸ پس آزمون ۱۰٫۲۰ ۲٫۲۴ ۵ ۱۲ ۱۵٫۸۷ ۳٫۲۰ ۹ ۱۹ امیدواری پیش آزمون ۵٫۵۳ ۱٫۴۶ ۳ ۹ ۵٫۷۳ ۱٫۷۹ ۲ ۹ پس آزمون ۴٫۹۳ ۱٫۴۴ ۲ ۸ ۸٫۰۷ ۱٫۴۴ ۵ ۱۰

همان گونه که نتایج جدول فوق نشان می‌دهد، بین نمرات پیش آزمون و پس آزمون گروه آزمایش تفاوت هایی وجود دارد که معنی داری آن ها در آمار استنباطی پیگیری خواهد شد.

داده های استنباطی

فرضیه اصلی

« آموزش صمیمیت در خانواده به شیوه چند رسانه های موجب بهبود نشاط و شادکامی معلمان ابتدایی می‌گردد ».

جدول شماره ۴-۲ نتایج آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر نشاط و شادکامی در مرحله پیش آزمون را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۲ آزمون تی مستقل برای بررسی تفاوت عضویت گروهی در متغیر نشاط و شادکامی در مرحله پیش آزمون

متغیر گروه میانگین انحراف استاندارد درجه آزادی مقدار تی معناداری (P) نشاط و شادکامی آزمایش ۷۹٫۲۷ ۱۸٫۲۳ ۲۸ ۱٫۳۹- ۰٫۱۷ گواه ۸۹٫۲۰ ۲۰٫۷۲

نتایج جدول فوق نشان می‌دهد که اثر بین گروه گواه و آزمایش در مرحله پیش آزمون تفاوت معنی دار وجود ندارد (P> 0.05) ‌بنابرین‏ می توان گفت که دو گروه در مرحله پیش آزمون در متغیر نشاط و شادکامی با یکدیگر همسان می‌باشند.

جدول شماره ۴-۳ نتایج آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها را نشان می‌دهد.

جدول ۴-۳ آزمون لوین به منظور بررسی فرض همسانی واریانس ها در دو گروه گواه و آزمایش در متغیر نشاط و شادکامی

متغیر مرحله درجه آزادی یک درجه آزادی دو آزمون لوین معناداری (P) نشاط و شادکامی پس آزمون ۱ ۲۸ ۳٫۳۵ ۰٫۰۸