1-1-ماهیان از گذشته تا حال………………………………………………………………….2 1-2-تنوع ماهیان……………………………………………………………………………………….2 1-3 –اهمیت ماهیان………………………………………………………………………….2 1-4- ماهیان ایران……………………………………………………………………………….3 1-5- شناسایی ماهیان……………………………………………………………………3 1-6-گونه­ های بومی (Native)، بومزاد (Endemic) و غیر بومی (Exotic)…………………..4 1-6-1-گونه­ های بومی ………………………………………………………………………..4 1-6-2-گونه­ های بومزاد یا اندمیک …………………………………………………………….4 1-6-3-گونه­ های غیر بومی …………………………………………………………………4 1-7- جغرافیای جانوری ماهیان………………………………………………………………..5 1-7-1-جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین جهان …………………………………………………..5 1-7-2-جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین ایران …………………………………………………….5 1-8- تهدید­های حاكم بر تنوع زیستی…………………………………………………………………………………6 1-8-1-تخریب اكوسیستم ……………………………………………………………………………..6 1-8-2-ورود گونه­ های غیر بومی …………………………………………………………………………………..6 1-8-3-تغییر آب و هوا …………………………………………………………………………………………………6 فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین……………………………………………………………8 فصل سوم: مواد و روش ها 3-1-حوضه­های آبریز ایران…………………………………………………………………………………..12 3-2-حوضه­ی­آبریز خلیج فارس…………………………………………………………………………………………..13 3-2-1-زیرحوضه­ی آبریز هله…………………………………………………………………………………….14 3-2-2-زیرحوضه­ی آبریز مند…………………………………………………………………………………….16 3-2-2-1- موقعیت حوضه­های آبریز رودخانه­ی مند ………………………………………..17 3-2-3- رودخانه­ی اهرم ……………………………………………………………………………..18 3-3-نمونه برداری از ماهیان………………………………………………………………………………..18 3-3-1-ابزارهای نمونه برداری…………………………………………………………………………………….19 3-3-2-جمع­آوری نمونه………………………………………………………………………………………………20 3-3-3-تثبیت و نگهداری نمونه­ها……………………………………………………………………………….20 3-3-4-كدگذاری نمونه­ها……………………………………………………………………………………………21 3-3-5-شناسایی نمونه­ها ……………………………………………………………………………………………21 3-3-6-تهیه­ بانك اطلاعات (Data Base) …………………………………………………………..22 3-3-7- وسایل و مواد مورد استفاده……………………………………………………………………………22 فصل چهارم: نتایج 4-1- توصیف گونه­ های ماهیان حوضه­ی خلیج فارس………………………………………………………..25 4-2- تنوع زیستی ماهیان حوضه­ی خلیج فارس……………………………………………………………….70 4-3- وضعیت گونه­ ها (بومی، بومزاد و غیر بومی) ………………………………………………………………79 4-4- وضعیت حفاظتی ماهیان حوضه­ی خلیج فارس ………………………………………………………81 فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری 5-1- نحوه­ پراكنش ماهیان حوضه­ی خلیج فارس ………………………………………85 5-2- مقایسه­ تنوع زیستی ماهیان حوضه­ی آبریز خلیج فارس با حوضه­های آبریز دریای خزر و دجله ………………………………………………………………………………………86 5-3-مقایسه­ تنوع زیستی زیرحوضه­های مند و هله ………………………………………………………87 5-4-تهدیدهای زیست محیطی حاكم بر حوضه­ی خلیج فارس ……………………………………….88 5-5-نتیجه گیری كلی…………………………………………………..89 5-6-پیشنهادها………………………………………………………………………..90 فهرست منابع ………………………………………………………………………..91 1ماهیان از گذشته تا حال از دیدگاه دیرین شناسی تکاملی ماهی­ها از آغاز دوره­ اردوویسن نزدیک به 400 میلیون سال پیش زیست می­نمودند. با توجه به تفسیرهای متفاوت از حقایق فسیلی، مسئله­ منشأ ماهیان آب شیرین و دریایی هنوز حل نشده باقی مانده ­است. آنچه که امروزه مورد قبول همگان است این است که منشأ ماهیان آب شیرین از نیا یا نیاهای دریایی بوده ­است.Watson(1954) معتقد است که ماهیان از لحاظ منشأ، دریایی هستند درحالیکه Robertson(1957) معتقد است مسئله­ منشأ ماهیان دریایی و آب شیرین شک برانگیز است. وی نشان داد که ماهیان آب شیرین و دریایی هر دو آثاری از استراکودرم ها را دارند (Moyle & Cech, 2004). 1-2 تنوع ماهیان ماهیان بزرگترین گروه مهره داران هستند که تقریبا نیمی از مهره داران شناخته شده­ی کنونی را شامل می­شوند به طوریکه تاکنون حدود 32400 گونه ماهی شناسایی و نامگذاری شده­است (www.fishbase.org, 2013). از 515 خانواده ماهی گزارش شده توسط نلسون (2006)، 9 خانواده بیشترین تعداد گونه­ ماهیان را دارا می­باشند و رویهمرفته 33% گونه­ های ماهیان را شامل می­شوند. این خانواده­ها عبارتند از: کپور­ماهیان (Cyprinidae)،تفریخ ماهیان (Cichlidae)، سگ ماهیان جویباری (Balitoridae)، گاو ماهیان (Gobiidae)، هامور ماهیان (Serranidae)، زمرد ماهیان (Labridae)، عقرب ماهیان (Scorpaenidae)، کاراسین­ها (Characidae)، گربه ماهیان زره دار (Loricariidae). حدود 43 درصد از ماهیان در آبهای شیرین زندگی می­ کنند. 1-3 اهمیت ماهیان ماهیها به دلایل مختلف، از گذشته­ های دور مورد توجه بشر بوده ­اند؛ دلایلی چون ارزش غذایی، ارزش زیبایی شناختی، خاصیت درمانی بعضی از ماهیان و جنبه اکوتوریسم، این انگیزه را در انسان بوجود آورده­است تا در حد توان و به فراخور امکانات، به مطالعه­ این گروه از جانوران بپردازد. ماهی­ها با استقرار در سطوح مختلف زنجیره­ های غذایی و ارتباط با حلقه­های دیگر زنجیره­ی غذایی و شبکه­ غذایی در یک اکوسیستم و یا با اکوسیستم دیگر، نقش اکولوژیکی ویژه­ای را ایفا می­ کنند. 1-4 ماهیهای ایران ماهیان توصیف شده­ی آبهای شیرین ایران در حدود 220گونه، 104جنس، 28 خانواده،17راسته و 3رده هستند که در 19 حوضه­ی آبریز مختلف وجود دارند. متنوع ترین راسته Cypriniformes با 120گونه­ توصیف شده و 59.4% می­باشد، راسته­هایPerciformes با 28 گونه و 13.9 % ،Cyprinodontiformes با10 گونه و 5.0% ،Clupeiformes با 9 گونه و 4.5%، Salmoniformes با 7 گونه و 3.5 %، Mugiliformes و Siloriformes هر کدام با 6 گونه و 3 % ، Acipenseriformes با 5 گونه 2.5% ،Gastroformes با 3 گونه و 1.5% و 8 راسته­ی دیگر هر کدام با یک گونه و 5/0 درصد، فون ماهیان آب های شیرین ایران را تشکیل می­دهند. گونه­ های جدیدی هم در حال کشف هستند. 39 گونه اندمیک (19.3%) در 6 خانواده و 23 گونه اگزوتیک (11.4%) در 8 خانواده لیست شده ­اند. Gambosia holbrooki Girard, 1859 یکی از گونه­ های اگزوتیک با گسترش بالاست. ماهیان حوضه­ی خلیج فارس متعلق به 12خانواده، 29 جنس و 40 گونه می­باشند که 6 گونه آن غیربومی (Exotic)و 5 گونه از آنها بومی می­باشند (اسماعیلی و همکاران، 2010). 1-5 شناسایی ماهیان یکی از جنبه های مهم ماهی شناسی، شناسایی کامل گونه های مختلف ماهی است. شناسایی ماهیان در درجه­ اول با بررسی مجموعه ­ای از خصوصیات ریخت شناسی صورت می­گیرد. اما توجه صرف به شکل ظاهری گاهی باعث اشتباهات تاکسونومیکی مانند آنچه در مورد گونه های هم ریخت (sibling) رخ می­دهد، شده­است. برای اجتناب از این اشتباهات استفاده از روش های دیگر همچون بیوشیمیایی، سلولی و مولکولی، کاریوتیپی و … نیز در تشخیص گونه­ ها مهم دانسته شده­است. شناسایی ماهیان با توجه به ویژگی­های ظاهری آنها فاکتورهای زیر را شامل می­ شود : الف: توصیف ریختی نمونه، از جمله شکل کلی بدن، وضعیت باله­ها، شکل ظاهری و الگوی فلس، الگوی رنگ بندی بدن، شکل دهان و … . ب: خصوصیات مریستیک (آن دسته از ویژگی­های شمارشی است که در طی دوران رشد تعداد آنها تغییر نکرده و ثابت می­ماند) از جمله تعداد شعاع­های باله­ها (Fin rays)، تعداد فلس­های منفذدار خط جانبی، تعداد دندانهای حلقی، تعداد خارهای آبششی و نیز تعداد مهره­ها. ج: ریخت سنجی، در واقع اندازه ­گیری پارامترهای مختلف بدن از جمله طول کل (TL) ، طول استاندارد (SL) ، طول دوشاخه (FL) ، طول سر (HL) و همچنین نسبتهایی که بین قسمتهای مختلف ماهی گرفته می­ شود. اما اولین و مهمترین مرحله در تشخیص یک گونه، مورفولوژی یا ریخت شناسی است (تیموری، 1386). 1-6 گونه­ های بومی(Native) ، بومزاد(Endemic) و غیربومی(Exotic) 1-6-1 گونه­ های بومی گونه­ بومی به گونه ­ای گفته می­ شود که به تنهایی در یک ناحیه­ی جغرافیایی از زمین وجود دارد و در آنجا تولید مثل و تکثیر می­ کند. به عبارت دیگر گونه­ بومی گونه ­ای است که بخشی از فون یا فلور اصلی یک ناحیه­ی جغرافیایی باشد (تیموری، 1386). 1-6-2 گونه­ های بومزاد یا اندمیک کلمه­ی اندمیک موقعی استفاده می­ شود که یک تاکسون گیاهی یا جانوری در یک گستره­ی جغرافیایی در یک ناحیه­ی ویژه محدود شده­است. پدیده­ اندمیسم ممکن است ناشی از چندین پدیده باشد، ولی به طور کلی پایه و اساس همه این جداییها، جدایی جغرافیایی (Geographical isolation) می­باشد. بر اساس این پدیده، گونه­ اندمیک به یک جمعیت کوچک و جدا شده با تنوع ژنتیکی محدود گفته می­ شود. بعد از نسل های زیاد، رانش (Drift) ژنتیکی باعث تشکیل و به وجود آمدن گونه­ ها و زیر­گونه­ های جدید می­ شود. در یک تعریف دیگر گونه­ اندمیک به یک گونه­ بومی گفته می­ شود که محدود به یک ناحیه­ی باریک شده باشد و یا گونه­ بومی که منحصراَ متعلق به یک منطقه­ خاص است. 1-6-3 گونه­ های غیر بومی گونه­ای است که در یک ناحیه­ی جغرافیایی وجود نداشته اما به آن وارد شده­است. این گونه به منظور استفاده­های مختلف به یک ناحیه وارد می­ شود و خطرات زیادی را برای گونه­ های بومی دارند.خیلی از آنها رقیب جدی غذایی برای گونه­ های بومی هستند. استفاده غذایی از تخم ماهیان بومی از خطرات دیگر آنهاست. 1-7 جغرافیای جانوری ماهیان 1-7-1 جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین جهان فسیلهای کپورماهیان در اروپا و آسیا متعلق به دوره­ ائوسن و در آمریکای شمالی مربوط به دوره­ الیگوسن می­باشند (مجنونیان و همکاران، 1384). قدیمی ترین آثار کپورماهیان آسیا متعلق به اواسط دوره­ ائوسن می­باشد. بر اساس شواهد فسیلی، کپورماهیان آغازین از جنوب شرق آسیا منشأ گرفته و طی مسیرهای مختلف به سایر نقاط جهان انتشار یافته­اند. ترکیب کپورماهیان دوره­ میوسن در اروپا و سیبری بسیار شبیه به هم بوده و دارای یک منشأ مشترک از فون ماهیان آسیاست (مجنونیان و همکاران، 1384). قبل از اینکه دریای تتیس تحلیل بیابد، دریای فارس (Syrian- Iranian sea) آخرین پل ارتباطی بین دریای تتیس و اقیانوس هند جلوی ورود ماهیان اولیه­ آب شیرین را به ایران فعلی و مناطق مجاور می­گرفت. با این حال در طی دوره­ میوسن ابتدایی این حرکت بین مناطق بالکان و آناتولی با ایران امکان پذیر بوده است. پراکنش احتمالی اجداد ماهیان آب شیرین اولیه در اوایل و اواسط دوره­ الیگوسن به روش های زیر انجام شده است: از طریق جنوب غرب سیبری و دریای آرال به حوضه­ی دریای خزر و شمال ایران از سیبری به شمال اروپا از طریق مناطق بالکان به آناتولی ماهیان آب شیرین با ماهیت اکولوژیکی ویژه­ی خود سودمندترین ابزار در مطالعات جغرافیای جانوری می­باشند. حرکت این ماهیان از یک حوضه­ی آبریز به حوضه­ی دیگر، آرام است، بنابراین بررسی الگوهای انتشار آنها تاریخ جغرافیایی یک منطقه را نشان می­دهد (مجنونیان و همکاران، 1384). 1-7-2 خرید اینترنتی فایل متن کامل : جغرافیای جانوری ماهیان آب شیرین ایران از دیدگاه جغرافیای جانوری، ایران بخش بزرگی از خاورمیانه را تشکیل می­دهد ونیز در پهنه­ی پالئارکتیک قرار گرفته است. ماهیان آب شیرین ایران از نظر جغرافیای جانوری به سه ناحیه­ی بین النهرین (Mesoptamian)، فون دریای سیاه (Sarmation) و فون شرقی (Oriental) تعلق دارد. فون بین­النهرین در برگیرنده­ی ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز دجله، خلیج فارس، کر و هرمز می­باشد. فون دریای سیاه شامل ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز دریای خزر، دریاچه­ی ارومیه، قراقوم، دشت کویر، اصفهان و نمک می­باشد. فون منطقه­ شرقی در برگیرنده­ی ماهیان آب شیرین حوضه­های آبریز جازموریان، هامون، مکران، کرمان و کویر لوت می­باشد (مجنونیان و همکاران، 1384).