:

«الحَمدُاللهِ رَبِّ العَالَمین؛ وَ الصَلاةُ وَ السَلامُ عَلی مُحَمَّد وَ آلِه الطَاهِرین»

در تاریخ بشریت، پیشوایان بزرگ الهی برای هدایت و رهایی انسان ها از چنگال ستم و تیره روزی به پا خاستند، خود سوختند و به دیگران روشنی بخشیدند و با گفتار و رفتار الهی خویش، چگونه زیستن را به آن ها آموختند. در پیشاپیش این دسته از پیشوایان، امامان اهل بیت (علیهم السلام ) قرار دارند که تاریخ زندگی آنان، برگ های زرینی را در تاریخ بشریت پدید آورده است و از جمله آن ها امام سجاد(ع) است. شیوه رفتار و گفتار ایشان برترین الگوی زندگی به شمار می آید. در حقیقت حضرت گنجینه ای  سرشار از همه رشته های علوم الهی اند و سخنگو و مفسر آیات قرآن به شمار می روند. از امام سجاد(ع) آثار ارزشمند و گرانقدری به یادگار مانده است. صحیفه سجادیه از مشهورترین این آثار می باشد که از افتخارات شیعه به حساب می رود و مهمترین سخنان حضرت را در امور گوناگون به شکل دعا بیان می دارد. این اثر جاودانه مشتمل بر پنجاه و چهار دعاست و دربرگیرندة معارف عظیم بشری در همه شوون زندگی است، به گونه ای که راه سعادت را در پیش روی بشریت می گشاید. «این دعا‌ها با فصاحت و بلاغت بسیار عجیب و مضامین بسیار عالی بیان شده‌اند که در حد اعجاز است و خود موید نسبت این دعا‌ها به امام سجاد (ع) است؛ زیرا این گونه جواهر معنوی جز در معادن حکمت اهل بیت نبوت یافت نمی‌شود، علاوه بر آن دعا‌ها و مناجات‌های دیگری نیز از حضرت نقل شده است که دارای معانی بلند و الفاظ زیبا و فصیح است». (عبداللهی، 1381: 16 و 17) این کتاب در بین عالمان و بزرگان به انجیل اهل بیت و زبور آل محمد(ص) ملقب گردیده و همانطور که انجیل و زبور داود دو کتاب آسمانی حاوی علوم و حکم بوده، صحیفه سجادیه نیز علوم و حکمی را دربردارد که جهانیان را به سعادت و نیکبختی می‌رساند. هرکس از روی اخلاص و با نیت پاک، دعایی از دعاهای آن را بخواند و در فهم معانی آن اندیشه کند، نور الهی در دل او تابیده و برای سعادت دنیا و آخرت قدم می‌گذارد. این کتاب را به اخت القرآن وصف نموده اند و نهج‌‌البلاغه را اخ القرآن گویند. (فیض الاسلام، 1375 :3 )

از آن جایی که امام سجاد(ع) در دوران اختناق و اوضاع ناگواری زندگی می‌کردند و نمی‌توانستند مطالب مورد نظرشان را آشکارا بیان کنند، از شیوه ی موعظه و دعا در این کتاب بهره برده اند. ( خامنه‌ای، 1361 :34 ). امام سجاد (ع) کتاب صحیفه سجادیه را با به کارگیری صور خیال و بیان هنری زینت داده اند و بر اثرگذاری و جذابیت آن افزوده اند. صور خیال از عوامل مولد زیبایی است از همین رو به « ابزار انتقال و انعکاس جهان و هستی به دنیای زبانی و ادبیات، ابزار شبیه­سازی می‌گویند که کارآمدترین این ابزارها تشبیه و استعاره است. هنرمندان با این ابزار از جهان بیرون و درون عکس و تصویر می‌گیرند لذا به این ابزار، صور خیال گفته اند. تشبیه و استعاره عنصر مشترک بین دو جزء را کشف می‌کند از این­رو با ایجاد پیوند میان پدیده‌ها، آن‌ ها را به صورت خیالی قابل درک می‌سازند». ( شمیسا، 32:1381 )

بهره گیری هنرمندانه از صور خیال، اثر و نفوذ کلام را دو چندان می کند به همین دلیل کلامی که از بیان هنری بهره بیشتری داشته باشد، ماندگاری، تاثیر و پویایی آن به مراتب بیشتر است. بی شک کلام امام سجاد(ع)در کنار معانی و مضامین عمیق، از این ویژگی بهره ای وافر برده است. بررسی صور خیال سبک و ارزش هنری اثر را روشن می‌سازد و میزان قدرت و نوآوری را مشخص می‌کند؛ لذا نگارنده بر آن است که به بررسی و تحلیل صور خیال بپردازد. پژوهش حاضر می کوشد تصاویر هنری به کار رفته

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 در صحیفه سجادیه را شرح دهد و شامل پنج فصل می باشد که فصل اول در برگیرندة کلیات تحقیق شامل بیان مسأله، سابقه و ضرورت انجام پژوهش، اهداف، فرضیات و روش تحقیق می باشد. فصل دوم اختصاص به بررسی زندگانی امام سجاد (ع) دارد. در این فصل مطالب  مختصری در مورد امام سجاد(ع) شامل تولد، لقب های حضرت، ویژگی های فردی امام(ع) و اوضاع و شرایط دوران ایشان ارائه می شود. فصل سوم در برگیرندة صور خیال است و به بیان تصویر و خیال و تعریف واژه های تصویر، خیال، تخیل، می پردازد و به ارزش و نقش آن ها اشاره می کند. در ادامه فصل چهارم که مهم‌ترین فصل است، به تعریف انواع صور خیال از حیث لغوی و اصطلاحی می پردازد و بلاغت و کاربرد هر یک از تصاویر از جمله تشبیه، مجازمرسل، مجاز عقلی، استعاره و کنایه را بیان می کند، سپس صور خیال در صحیفه سجادیه را مورد تحلیل و بررسی قرار می دهد؛ تا زیبایی های بخش بسیار کوچکی از این مجموعه  عظیم و گرانبها نمایانده شود. فصل پنجم به نتیجه گیری مباحث اختصاص دارد و در پایان منابع و مآخذ ذکر می شود. هر چند این تحقیق، خالی از اشتباه و نقص و کاستی نبوده؛ اما امیدوارم توانسته باشم گامی در عرصه ادبیات عربی و اشاعه فرهنگ دینی بردارم و در پایان امیدوارم که خداوند متعال تحقیق ناچیز این بنده حقیر را بپذیرد.

شایان ذکر است در تهیه و تدارک پژوهش از منابع متعدد و متنوعی استفاده شده است؛اما منبع اصلی، خود صحیفه سجادیه است و از موانع و مشکلات این تحقیق کمبود منابع و مراجع و آثار تخصصی در باب بلاغت و شیوه ی سخنوری امام سجاد(ع) است که مورد غفلت پژوهشگران واقع شده است. هرچند به خاطر اهمیت و شهرت صحیفه شروح زیادی نوشته شده است ؛ولی در زمینه ادبی، آن چنان که باید، کاری صورت نگرفته است. غیر از اشارات پراکنده ای که در لا به لای شروح به تصاویر ادبی آن شده است و از آن جمله می توان به ریاض العارفین اثر محمد بن محمد دارابی اشاره کرد که برخی از تصاویر ادبی را، در لابه لای شرح تحلیل کرده است و نیز تلخیص ریاض السالکین نوشته علیخان حسنی حسینی مدنی شیرازی به برخی از تصاویر ادبی اشاره کرده است ؛ولی به صورت جدی به بررسی جنبه ادبی آن نپرداخته است. بنابراین ضروری می نمود، نگارنده به تحلیل و بررسی تصاویر ادبی بپردازد. گرچه این پژوهش نمی تواند حق مطلب را ادا کند.

                                                                   « اللهم وفقنا لما تحب و ترضی »

1-2- بیان مسأله

خیال، عنصر اصلی اثر ادبی است و تصویری ساخته شده با کلمات و صور گوناگون مجاز و تشبیه ارکان اصلی خیال می باشند. خیال و تصویر حاصل نوعی تجربه است که اغلب با زمینه ­های عاطفی همراه است. صور خیال که از عوامل مولد زیبایی در اثر ادبی است، ظرفیت زبان را برای برانگیختن عاطفه افزایش می‌دهد و سبب می شود جهانی که ادیب و شاعر عرضه می کنند، با جهان واقعی تفاوت داشته باشد؛ زیرا باعث تکمیل اندیشه هنرمند و آفرینش اندیشه­ای نو می­گردد و زبان را تازه و با طراوت می‌سازد و باعث ایجاد لذت می­گردد. بررسی و تحلیل صور خیال در آثار ادبی، نتایج ارزشمندی دارد. شناخت ابتکارات و شگردهای خاص ادیب در نقل تجارب شاعرانه و بیان خلاق برای بهره­مندی مخاطبان و نیز دستیابی به جنبه­ های زیبایی شناختی آثار، از جمله آن ها است. صحیفه سجادیه کتاب ادبی ارزشمندی در حوزه معارف شیعه است که در آن اندیشه های تربیتی امام سجاد(ع) به شیوه دعا ارائه شده است. با وجود شهرت این کتاب به ویژه در بلاغت و زبان زیبای ادبی، جنبه­ ادبی و بلاغی آن کمتر مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته­است. بنابراین  با بررسی تصاویر ادبی آن، می­توان زوایای پنهانی از زیبایی­هایش را آشکار ساخت. بررسی چگونگی کاربرد صنایع بیانی از جمله تشبیه، مجاز، استعاره و کنایه تا حد زیادی شگردهای امام سجاد(ع) را در تصویرسازی­های ادبی صحیفه سجادیه به نمایش می گذارد و به این ترتیب این اثر ادبی و فکری بیشتر قابل استفاده ی علاقمندان خواهد بود. با این تفاسیر پژوهش حاضر باید پاسخ جامعی برای سوالات ذیل به دست آورد.

1. کدامیک از صنایع بیانی در صحیفه سجادیه بیشتر استفاده شده­است؟
2. امام سجاد(ع) چه خلاقیت و ابتکاری در کاربرد صنایع بیانی داشته­است؟
3. چگونه بین صنایع بیانی و محتوا در صحیفه سجادیه تناسب ایجاد شده است؟

قرن چهارم هجری، دوره­ بسیار آشکاری از زندگی عرب و مسلمانان در تمامی جوانب از جمله ادبیات داستانی می­باشد. و تأثیر دولت آل بویه در آن بسیار زیاد بوده است؛ چرا که آن­ها رابطه­ محکمی را بین تاریخ خود و تاریخ خلافت عباسی پیوند زدند که هیچ دولت دیگری در آن عصر، چنین پیوندی نداشت.

در اواخر قرن چهارم هجری در زبان عربی از متفرّعات فنّ قصص، فنّ نویی به وجود آمد كه بر آن نام «مقامات» نهادند. مقامات، به طور کلی از انواع داستان­های کهن می­باشد که با نثر مصنوع آمیخته با شعر در مورد یک قهرمانی است که به صورت ناشناس در داستان ظاهر می­ شود، حوادثی به وجود می­آورد و همین­که در پایان داستان شناخته می­ شود، ناپدید می­­گردد تا آن­که دوباره در هیبتی دیگر، در مقامه بعدی آشکار می­ شود (شمیسا، 1373، 207). لذا مقامات را می­توان مجموعه ­ای از داستان­های مجزّا دانست که دارای وحدت موضوع می­باشند. این فن با داستان­نویسی و افسانه­پردازی از بعضی جهات مشابه و از پاره­ای جهات مغایر بود.

مقامات بلافاصله پس از ابتكار و ابداع در زبان عربی، شهرتی تمام یافت و پیروان بسیار پیدا كرد و علّت آن این بود كه در نثر عربی در این عهد، میل به تكلف در صنعت لفظی، شدّت یافته بود و ایجاد فنّ مقامات، راه را برای نویسندگان متصنّع هموار می­كرد. نیز به نظر می­رسد كه استغاثه­های مسجّع گدایان، برای ظهور سبك مخصوصی كه «بدیع الزّمان همدانی» در مقامات خود به وجود آورد بسیار مؤثّر بوده است. (ابراهیمی حریری، 1364، 8)

بینامتنیت )تناص) یک اصطلاح ادبی است كه نخستین بار در زبان فرانسوی و در آثار اولیه ژولیا کریستوا، در اواسط تا اواخر دهه­ شصت مطرح شد.

باید بدانیم که متون، در تشکیل یک متن دخیل­اند و این گفته به مثابه­ی معیارها و مقایسه­هایی نمی ­باشد که شخص نویسنده برای تألیف متون جدید و خاص، چاره­ای جز این نداشته باشد که به این تبعیت و پیروی کردن روی بیاورد؛ بلکه ماده­ اولیه­ا­ی که در تولید متون جدید به کار می­گیرد بر اساس نقشه­ا­ی است که آن را در ذهن و وجود خود ترسیم نموده است. (اکبری، 1380، 6)

کتاب مقامات حریری در زمره­ی بهترین آثاری است که به زبان عربی و در قالب نثر نگاشته شده است. این کتاب شامل پنجاه مقامه و به صورت داستان می­باشد که راوی آن حارث بن همام و قهرمان آن ابوزید سروجی است.

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

با توجه به اینکه در خصوص بینامتنیت قرآنی در مقامات حریری سخن چندانی به میان نیامده است، در این تحقیق بدین مطالب پرداخته شد. در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم راجع به زندگی و ادب حریری، مختصری سخن گفته شد. در فصل سوم به مقامه و سیر تاریخی آن و نکاتی در این باره پرداخته شد. در ادامه­ همین فصل درباره بینامتنیت نیز سخن به میان آمد. در فصل چهارم چگونگی تأثیر متن غایب (قرآن کریم) بر متن حاضر (مقامات حریری) از چهار منظر: تأثیر مفردات و الفاظ قرآنی، تأثیر آیات یا قسمتی از آن، تأثیر مفاهیم قرآنی، تأثیر الفاظ و مفاهیم مورد بررسی قرار می­گیرد. و در پایان، در فصل پنجم نتیجه بحث و بررسی گنجانده شده است.

• بیان مسأله

اصطلاح تناص یا بینامتنیت[1]، که از آن به ارتباط متون نیز تعبیر می­ شود، از دیر­باز آبشخور بسیاری از پژوهشگران معاصر و گذشته بوده است. ژولیا کریستوا[2] بنیانگذار این نظریه است و انسان­های مانند عبدالعزیز گرگانی تا محمد بنیس مغربی همه اینان دستی در این مبحث داشته اند. (حسینی، 1386، 58)

اصطلاح بینامتنیت یک اصطلاح ادبی است كه نخستین بار در زبان فرانسوی و در آثار اولیه ژولیا کریستوا، در اواسط تا اواخر دهه­ شصت مطرح شد. کریستوا، در مقالاتی چون «متن در بند» و «واژه مکالمه، رمان» آثار نظریه پرداز ادیب روسی، میخائیل باختین[3] را به دنیای فرانسوی معرفی می­ کند. (آلن، 1380، 24)

همه گفته­ها وابسته به دیگر گفته­ها یا خطاب­کننده به آن­ها هستند. هیچ گفته­ای یکتا و واحد نیست. همه گفته­ها از ره­گذر دیگر آواهای رقیب و متعارض مطرح می­شوند همان­گونه که باختین می­نویسد.  (همان، 41)

اصطلاح بینامتنی زمانی به کار می­رود که در خوانش یک متن به سایر متون و نوشته­ها توجه شود و مشابهت­ها و مغایرت­های میان آن­ها کشف گردد. بر اساس این نظریه، هر متنی برخاسته و شکل گرفته از متون پیشینیان است. بر پایه­ اصل اساسی بینامتنیت هیچ متنی بدون پیش­متن نیست و همواره متن­ها بر پایه­ های متن­های گذشته بنا می­شوند. (ناطق مطلق، 1383، 33)

متون، در واقع متشکل از همان چیزی هستند که نظریه­پردازان اکنون آن را بینامتنیت می­نامند. نظریه­پردازان، مدعی آنند که عمل خوانش، ما را به شبکه­­ای از روابط متنی وارد می­ کند. تأویل یک متن، کشف­کردن معنا یا معانی آن، در واقع ردیابی همان روابط است؛ بنابراین خوانش، به صورت یک فرایند حرکت میان متون در می­آید. معنا نیز به چیزی بدل می­ شود که میان یک متن و همه متون مورد اشاره و مرتبط با آن متن، موجودیت می­یابد و این برون رفت از متن مستقل، و ورود به شبکه­­ای از روابط متنی است؛ متن به بینامتن بدل می­ شود. (آلن، 1380، 5)

و کلیات تحقیق اعم از بیان مسأله، سؤالات تحقیق، پیشینه و ضرورت انجام تحقیق و روش انجام تحقیق می­باشد.

فصل دوم این فصل شامل تعاریف می­باشد که در آن زندگی­نامه­ی نجیب الکیلانی، رویکرد اسلامی کیلانی، آثار او، التزام در ادبیات کیلانی و نیز جایگاهش در ادبیات. همچنین مفهوم تناصّ از نظر لغوی و اصطلاحی، تاریخچه­ی آن در ادبیات غربی و عربی و نیز انواع بینامتنی مورد بررسی قرار گرفته است.

فصل سوم این فصل موضوع اصلی پایان نامه(تحلیل بینامتنی دینی در رمان«عمالقة الشمال» و«لیالی ترکستان» نجیب الکیلانی) را در برمی­گیرد و در این فصل بینامتنی دینی را در هر یک از دو رمان به صورت جداگانه مورد بررسی قرار داده­ایم در هر کدام نیز مباحث را به دو بخش اصلی بینامتنی مستقیم(سطحی) و بینامتنی غیر مستقیم(عمیق) تقسیم نموده­ایم. در بخش اول به بررسی بینامتنی رمان با قرآن و حدیث و داستان­های قرآن و حوادث اسلامی و احکام شرعی پرداخته­ایم.

در بخش دوم یعنی بینامتنی غیر مستقیم(عمیق) به موارد بینامتنی دینی پرداخته­ایم به صورت عمیق در رمان آمده­اند، و شامل بینامتنی مفاهیم دینی، نماد و نقاب می‌شود.

فصل چهارم شامل نتیجه ­گیری و یافته­ های پژوهش می­باشد.

1-2 بیان مسئله و سوالات تحقیق

نجیب ابراهیم الکیلانی(1997م) یکی از رمان نویسان و شاعران معاصر عرب است که تعداد زیادی رمان و مجموعه داستان­های کوتاه را با موضوعات مختلف اجتماعی و تاریخی از خود بر جای گذاشته است. او در رمان­هایش به مسایل و مشکلات جوامع اسلامی پرداخته وموهبت ادبی خود را در این راستا بکار گرفته است(القاعود،1996 131).

از میان آثار او رمان­های «عمالقة الشمال» و «لیالی ترکستان» جزو رمان­هایی هستند که در رابطه با اوضاع جوامع اسلامی در قرن بیستم نوشته شده ­اند. اولی داستان فردی نیجریایی در دهه­(1960م) است. آنزمان که نیجریه زیر یوغ استعمار می­نالید و همزمان با آن هم مبشران مسیحی سعی در تفرقه میان مردم آن کشور داشتند و قدرت­های جهانی هم در فکر تجزیه این کشور مسلمان نشین بودند. قهرمان داستان در فکر اتحاد وطن خود و نیز ابطال نیرنگ­های  دشمنان بوده است که در این راه حوادث و مشکلاتی برایش پیش می‌آید.

رمان­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­های نجیب الکیلانی آینه­ی تمام نمای افکار و دیدگاه ­های سیاسی و اجتماعی وی می­باشند. او همچون نویسنده­ای متعهد از تاریخ و فرهنگ اصیل اسلامی جهت پایه ریزی رمان­هایش الهام می­گیرد. در این میان با نگاهی به آثارش می­توان دریافت که وی پیام استقلال، آزادی و بازگشت به هویت اسلامی برای جوامع اسلامی را دارد. جوامع اسلامی که در روزگار وی مبتلا به انواع فسادهای فکری، سیاسی و اجتماعی و عقب ماندگی­ها بوده است.

اگر چه گاهی شرایط سخت سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه­ مصر و رواج تفکرات سکولاریستی و ملی گرایانه در میان زمامداران آن کشور به نویسنده اجازه نداده مستقیما دیدگاه ­هایش را مطرح کند اما آنچه که مسلم است این است که دین اسلام به مثابه­ی عنصر اول و اساسی شکل گیری شخصیت و افکار کیلانی بازتاب گسترده­ای در آثارش داشته و موضوعات و مضامین دینی بینامتنی قابل توجهی با کارهای هنری او دارد که شایان بررسی و تحلیل می­باشد.

بینامتنی(intertextuality) که یکی از گرایش­های نقد جدید به شمار می­رود تعاریف زیادی از آن ارائه شده است اما در کل به تعامل بین دو یا چند متن با همدیگر بر می­گردد. از نظر ژولیا کریستیوا؛ بینامتنی«ترکیبی کاشی کاری شده از اقتباس­ها می­باشد و هر متنی فراخوان و تبدیلی از متون دیگر است»(کریستیوا 44). به عبارت دیگر «بینامتنی  تفاعل بین متون گذشته و معاصر است؛ به طوری که متن داخل در روابط بینامتنی خلاصه­ای از متونی است که مرزهای بین آن متون را در می­نوردد و شکل

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 جدیدی به متن می‌بخشد»(همان 27).

اسلوب بینامتنی ممکن است بر این امر استوار باشد که متن جدید در بردارنده­ی متون، افکار و شخصیت­های پیش از خود باشد و شاعر، آن­ها را به گونه ­ای به کار گیرد که در خود ذوبشان کند و از این راه آفاق اسطوره­ای، دینی و تاریخی در مقابلش باز شود و متن جدید را سرشار از دلالت­ها و معانی نو سازد. آنچه در تناص مهم است ساختار ادبی جدیدی است که متن را به گونه ­ای نو ارائه دهد(رستم پور ملکی،1384 17).

گروهی از ناقدان بینامتنی را بر اساس اسلوب آن در متون به دو نوع آشکار و پنهان تقسیم کرده ­اند که نوع اول اقتباس و تضمین را شامل می‌شود و حالتی آگاهانه دارد اما نوع دوم که بینامتنی ناخودآگاه نیز گفته می‌شود در آن نویسنده به حضور متن یا متون دیگری که در نوشته­ی خود به کار می­برد ناآگاه است و این نوع بینامتنی در استراتژی خود بر ذوب و دگرگونی و تعامل متنی استوار است(نامور مطلق، 1386 88). البته بینامتنی را به انواع دیگری هم تقسیم کرده ­اند که از آنها می­توان بینامتنی مستقیم، غیر مستقیم، خارجی، مرحله­ ای و داخلی را نام برد(جمعه،2003م 157 و عزام،2005م 26 وفاهم، 2004م 61).

روشن کردن ارتباط میان متن غایب با متن حاضر دارای قوانین خاص خود است که قوانین بینامتنی گفته می‌شود این قوانین عبارتند از نفی جزئی«اجترار»، نفی متوازی«امتصاص» و نفی کلی«حوار»(عزام،2005م 118)، البته کشف این ارتباط از یک جهت نیازمند خوانش عمیق متون بوده و از طرفی دیگر هم خواننده بایستی اطلاعات وسیعی را دارا باشد تا بتواند موارد بینامتنی را در متن تشخیص دهد.

اما بینامتنی دینی که موضوع این پژوهش است منظور از آن تداخل متون دینی با متن اصلی است به گونه ­ای که این متون با ساختار اثر هنری هماهنگ بوده و هدف فکری یا هنری یا هردو را با هم ایفا کند. (الزغبی،2000م 37) البته نقاب(mask) شخصیت­های دینی را نیز می­توان در حیطه­ی بینامتنی دینی گنجاند كه در آن نویسنده با پنهان شدن در پشت شخصیت­های مورد نظر خود سعی می‌کند دیدگاه ­های خود را بیان کند.

در این پژوهش سعی بر این است با رویکردی نقدی به بررسی و تحلیل بینامتنی دینی در این دو رمان پرداخته شود. با تبیین موارد بینامتنی دینی و انواع آن در این دو اثر، میزان موفقیت نویسنده در بکارگیری بینامتنی دینی برای ایجاد درونمایه یا فکر مسلط بر داستان و چگونگی استفاده­ی وی از این امر در شخصیت پردازی، گفتگو و لحن داستان، مورد بررسی قرار گیرد.

1. بازتاب بینامتنی دینی در این دو رمان نجیب الكیلانی چگونه بوده است؟
2. نویسنده در این دو رمان بیشتر از کدام نوع بینامتنی بهره برده است؟
3. وی تا چه اندازه در بکارگیری بینامتنی دینی در راستای رسیدن به اهداف فکری و هنری خود موفق بوده است؟