وصف از معروف‌ترین اغراض قدیمی شعر در ادب عربی محسوب می‌شود؛ و آن پایه و اساس شعر عربی تلقّی می‌گردد؛ بدین جهت است كه ابن رشیق قیروانی می‌گوید: «شعر آن است كه اندكی از آن در وصف باشد»[1] زیرا اغراض دیگر شعر همچون مدح، هجا و رثا و… نیز وصف است. از این رو دیوان شاعری نیست كه از فن وصف تهی باشد

توصیف دریا و رود در ادب و شعر عربی یكی از موضوعات مهّم، امّا ناشناختة وصف به شمار می‌رود؛ و شناخت اعراب قدیم نسبت به دریا، از موضوعاتی است كه هنوز نظرات متناقضی در بارة آن ارائه می‌گردد. با اینكه كتاب‌ها و مقالات بسیاری در زمینة شعر عربی نگاشته شده، و از زوایای مختلف آن را مورد بررسی قرار داده‌اند، امّا با كمال تاسف باید گفت كه اندك مقاله یا كتابی را می‌توان یافت كه به این موضوع بپردازد؛. و برخی از پژوهشگران جدید بر این باورند كه شعر عربی از توصیف دریا و رود تهی است.

كتاب «وصف البحر والنّهر فی الشعر العربی» از محدود كتاب‌هایی است كه به طور مستقیم تاثیر دریا و رود را در شعر عربی از عصر جاهلی تا پایان عصر عباسی دوم بیان می‌كند. با این پژوهش می‌توان گفت كه شعر عربی از زمان نشأتش تا پایان عصر عباسی دوم حتی در دوران معاصر بی‌نصیب از توصیف دریا و رود نبوده؛ و آنچه در شعر عربی آمده حاكی از شناخت و تجربة دقیق آنها نسبت به دریا است؛ و هیچ شكی در آن نیست. بسیاری از اینگونه مباحث را می‌توان با مطالعة این كتاب به دست آورد؛ مباحثی كه با گذشت چندین قرن هنوز تازه به نظر می‌رسند، و همة این موارد انگیزه‌ای بودند برای ترجمة این اثر ارزشمند به زبان فارسی.

نگارنده پس از ترجمة این اثر، به بررسی كتاب پرداخته و تا حد امكان نظرات نویسنده و روش او را در تألیف این كتاب مورد نقد و بررسی قرار داده است؛ سپس از طریق دلایل تاریخی و قرآنی به بررسی شناخت عرب نسبت به دریا، پرداخته است. در ترجمه این اثر تلاش شده كه در عین وفاداری به متن، ترجمة روان و دقیقی ارائه گردد. همچنین شواهد شعری كتاب اعراب گذاری و به منابع معتبر ارجاع داده شده است. روش پژوهشگر بر این بوده كه برای تهیّة مطالب از مآخذ و منابع دست اول و قابل اعتماد بهره جوید؛ و ترجمة لغات را از «لسان العرب»، و شرح اعلام جغرافیایی را از «معجم البلدان»، و شرح اعلام اشخاص را از «وفیات الاعیان» و دیگر منابع معتبر استخراج نماید. این پژوهش مطالعه‌ای مقدماتی برای پژوهش‌های گستردة بعدی در بارة اثر دریا و رود در شعر عربی محسوب می‌شود؛ تا به صورت مفصل‌تر آن را مورد بررسی قرار دهند و به نتایجی مهّم‌تر دست یابند.

نگارنده برای این تلاش اندك ادعای كمال ندارد بلكه به اشتباه و نقصان خود اعتراف می‌كند؛ امّا امیدوار است كه تا اندازه‌ای برای دانش‌پژوهان ادب عربی مفید باشد؛ و راهگشای آنها در این عرصه باشد.

ضرورت انجام تحقیق

سالانه در كشور ما كتاب‌ها و متون بسیاری از زبان‌های مختلف به فارسی ترجمه می‌شوند؛ كه از میان ترجمة عربی به فارسی و بالعكس سهم اندكی را از آن خود كرده؛ در

خرید اینترنتی فایل متن کامل :

 

 

 صورتی كه ترجمه، مهّم‌ترین راه بهره‌مندی از دانش و تمدن دیگر ملّت‌ها است؛ و در میان علوم انسانی از اهمیّت بسزایی برخوردار است.

از طرف دیگر با اینكه كتاب‌ها و مقالات فراوانی در زمینة شعر عربی نگاشته شد، و از زوایای مختلف آن را مورد بررسی قرار داده‌اند؛ امّا متاسفانه كمتر پژوهشی می‌بینیم كه مفصلاً به «توصیف دریا و مظاهر آن» در شعر عربی بپردازد؛ و این امر آنچنان كه مورد توّجه محققان غیر عرب بوده، مورد توّجه پژوهش‌گران قدیم و جدید عرب قرار نگرفته است؛ و این بُعد مهّم از شعر هنوز ناشناخته باقی مانده است؛ و كتابخانه‌های عربی كتاب‌های جدید را با این موضوع از دست داده است. حسب اطلاعات و بررسی‌های بنده در این زمینه، به جز كتاب «حدیث السندباد القدیم» نوشتة دكتر حسین فوزی، و «ابن ماجد الملاّح» نوشتة دكتر أنور عبد العلیم، و «ادب البحر» نوشتة دكتر احمد محمّد عطیّة و كتاب دیگری از دكتر محمّد یاسمین حمدی كتابی دیگر در این زمینه نوشته نشده؛ جز محدود مقالاتی كه به صورت مختصر به این به موضوع پرداخته‌اند؛ و هنوز بسیاری از میراث ادب عربی در بارة عالم دریا چون داستان‌های تاجران عرب و اخبار آنها به خاطر پراكندگی در كتابخانه‌های مختلف اروپایی دور از دسترس پژوهش‌گران عرب قرار دارند. لذا این كتاب مهّم‌ترین منبع در این موضوع به شمار می‌آید؛ از این‌رو ترجمة این كتاب را وجهة همّت خود قرار داده، تا اثری ارزشمند را با موضوعی جدید به زبان فارسی ارائه داده و با این كار، سهمی _ هرچند كوچك _ در خدمت به دو زبان فارسی و عربی داشته باشد.

سابقه و پیشینة تحقیق

این كتاب مجموعه‌ای مفید در بارة توصیف دریا و اثر آن در شعر عربی به شمار می‌رود. هر چند كتب و مقالات انگشت‌‌شماری در این موضوع نگاشته شده، ولی هیچ یک به تفصیل به این مسأله نپرداخته؛ لذا این كتاب منبعی مهّم در این زمینه می‌باشد. كتاب حاضر تا كنون به فارسی ترجمه یا شرح داده نشده، و هیچ مقاله یا پژوهشی در بارة آن صورت نگرفته؛ و این تحقیق اولین تلاش در زمینة این اثر به زبان فارسی است.

تعریف مسأله و بیان سوال‌های اصلی تحقیق

فن وصف یكی از قدیمی‌ترین و مهّم‌ترین اغراض شعر عربی است؛ و آن پایه و اساس شعر عربی محسوب می‌شود؛ زیرا اغراض دیگر شعر عربی چون مدح و هجا و… نیز وصف است. بنا بر این تمام فنون شعری دیگر در وصف داخل می‌شوند، ولی وصف به صورت مستقل به كار گرفته نمی‌شد؛ و می‌توان گفت كه توصیف دریا و مظاهر آن از زمان نشأت شعر وجود داشته؛ و یكی از موضوعات مهّم شعر عربی بوده؛ ولی تا كنون آنچنان كه باید، شناخته نشده است؛ و هنوز نظراتی سلب و ایجاب از طرف برخی از پژوهشگران عرب و غیر عرب بیان می‌شود. از این‌رو نویسنده از این نگاه به موضوع می‌پردازد، كه اعراب قدیم دریا را شناخته؛ و از آن در ادب خویش الهام گرفته؛ و این موضوع را با آوردن شواهد شعری از شاعران جاهلی اثبات می‌كند. سپس موضوعات وصف دریا و اثر آن را تا پایان عصر عباسی دوم از اشعار شاعران مشهور هر دوره استخراج و دسته بندی می‌كند.

نگارنده در این تحقیق پس از ترجمة این اثر كوشیده تا با بررسی منابع تاریخی و ادبی و از تاریخ قرآن این موضوع را اثبات نماید؛ و سپس به نقد و بررسی كتاب بپردازد، و مطالبی ارائه دهد كه در روشن شدن مسأله مفید واقع شوند. در باب نخست پژوهش حاضر تلاش شده تا به سؤالات زیر پاسخ داده شود.

1.ضرورت ترجمة این اثر چیست؟

2. كتاب مورد از زوایای گوناگون دارای چه ویژگی‌هایی است؟
3. آیا شاعران دورة جاهلی از دریا آگاه بوده‌اند و شعر آنها دارای تصاویر دریا و رود است؟
4. آیا روند توصیف دریا و تاثیر پذیری از آن در شعر شاعران پس از جاهلی روند رو به تكاملی داشته؟
5. آیا نویسنده تمام موضوعات و تصاویر گوناگون دریا را در شعر عربی بیان و دسته بندی نموده است؟